شاید برایتان پیش آمده باشد که فرزندتان با ناراحتی از مدرسه برگردد و بگوید: «امروز یکی از بچه‌ها منو مسخره کرد» یا برعکس، از زبان معلم بشنوید که «فرزند شما با دیگران بدرفتاری می‌کنه».
اینجاست که واژه‌ی آشنای قلدری کودکان یا همان زورگویی در ذهنمان زنگ خطر به صدا در می‌آورد.
اما واقعاً قلدری(Bulling) چیست؟ چرا بعضی بچه‌ها دیگران را اذیت می‌کنند؟ و چطور می‌توانیم به‌عنوان والدین، به فرزندمان کمک کنیم—چه اگر خودش قلدر باشد، چه قربانی؟ اینجاست که پای روانشناس کودک به میان می‌آید.
قلدری کودکان یعنی چه؟
قلدری کودکان یکی از رفتارهایی‌ست که معمولاً با هدف کنترل یا تحقیر دیگران انجام می‌شود. این رفتار می‌تواند شکل‌های مختلفی داشته باشد:
- مسخره کردن یا تهدید با کلمات
- هل دادن یا زدن
- کنار گذاشتن یک کودک از جمع دوستان
و معمولاً پشت این رفتارها، احساساتی مثل خشم، ترس، یا حتی ناامنی پنهان شده است.
فرزند شما ممکن است آگاهانه تصمیم بگیرد به هم‌کلاسی‌اش آسیب بزند—نه فقط فیزیکی، بلکه احساسی یا اجتماعی.
چرا کودکان قلدری می کنند؟
واقعیت اینه که هیچ بچه‌ای از روز اول، زورگو به دنیا نمیاد. معمولاً دلایلی پشت این رفتارها وجود داره:
- ممکنه کودک در خانه با پرخاشگری یا تنبیه بزرگ شده باشه
- گاهی بچه‌ها برای جلب توجه، شروع به قلدری می‌کنن
- یا شاید خودشون احساس ضعف دارن و برای پنهان کردنش به زورگویی رو می‌آرن
تشخیص درست علت رفتار، کار یک روانشناس کودکه که با صحبت و بازی، ریشه‌ها رو پیدا می‌کنه.
از کجا بفهمیم فرزندمون درگیر قلدری شده است؟
چه کودک شما خودش قلدری کنه، چه قربانی باشه، معمولاً نشانه‌هایی وجود داره:
- تغییرات ناگهانی در خلق‌وخو
- بی‌میلی به رفتن به مدرسه
- اضطراب یا ناراحتی‌های جسمی مثل دل‌درد
- یا گفتن جمله‌هایی مثل «هیچ‌کس منو دوست نداره»
اینجا وقتشه که جدی بگیریم و با یه روانشناس کودک مشورت کنید.
نقش والدین
شما به عنوان والد می‌توانید مهارت نه گفتن را به کودکتان یاد بدهید:
وقتی کودک یاد می‌گیرد که در برابر زورگویی مقاومت کند و با اعتماد به نفس «نه» بگوید، جلوی بسیاری از رفتارهای قلدری را می‌گیرد. شما با نقش‌آفرینی، تمرین در خانه و گفتگوهای روزانه، این مهارت را در او تقویت می‌کنید. اگر نمی‌دانید از کجا شروع کنید.
شما با شنیدن فعالانه به کودکتان احساس امنیت می‌دهید:
وقتی فرزندتان درباره مشکلاتش حرف می‌زند، شما با دقت گوش می‌دهید، تماس چشمی برقرار می‌کنید و اجازه می‌دهید احساساتش را بدون قضاوت بیان کند. این کار باعث می‌شود او بیشتر به شما اعتماد کند و در صورت مواجهه با زورگویی، از شما کمک بخواهد.
شما می‌توانید رفتارهای پرخاشگرانه را در خانه مدیریت کنید:
اگر کودکتان دیگران را کتک می‌زند، فریاد می‌کشد یا وسایل را پرت می‌کند، شما باید مرزهای مشخصی برایش تعریف کنید. با تعیین پیامدهای روشن و پایبندی به آن‌ها، شما به او یاد می‌دهید که خشم را کنترل کند.
شما با تقویت عزت نفس، فرزندتان را از نقش قلدر یا قربانی دور می‌کنید:
کودکی که خودش را دوست دارد و احساس ارزشمندی می‌کند، نیازی به تحقیر دیگران ندارد و از دیگران هم کمتر آسیب می‌بیند. شما با تشویق‌های واقعی، دادن مسئولیت و شنیدن احساساتش، عزت نفس را در او می‌سازید.
روانشناس کودک چطور کمک می‌کند؟
روانشناس به کودک کمک می‌کند احساساتش را بشناسد، خشمش را مدیریت کند و راه‌های سالم تعامل را یاد بگیرد.
او با استفاده از بازی، گفت‌وگو، یا تمرینات گروهی، به کودک آموزش می‌دهد که چطور دوست پیدا کند و چطور مرزهایش را حفظ کند.
همچنین، روانشناس به شما می‌آموزد که چطور با فرزندتان حرف بزنید، او را حمایت کنید و مرزهای تربیتی درست ایجاد کنید.
پیشگیری بهتر از درمان!
شما نقش مهمی در پیشگیری از قلدری دارید. با چند کار ساده می‌توانید کودک خود را از این مسیر دور نگه دارید:
- هر روز با فرزندتان گفت‌وگو کنید. از او بپرسید امروز چه احساسی داشت، چه اتفاقی افتاد، چه چیزی خوشحال یا ناراحتش کرد.
- احترام را در خانه تمرین کنید. کودک از رفتار والدین یاد می‌گیرد که چگونه با دیگران برخورد کند.
- اگر مشکلی دیدید، زودتر اقدام کنید. با یک روانشناس کودک مشورت کنید تا موضوع را جدی و حرفه‌ای بررسی کند.
مدرسه چگونه با قلدری کودکان برخورد می‌کند؟
مدرسه اولین محیط اجتماعی است که کودک در آن مهارت‌های ارتباطی‌اش را تمرین می‌کند. بیشتر مدارس تلاش می‌کنند با برگزاری جلسات مشاوره، آموزش مهارت‌های زندگی، گفت‌وگوهای گروهی، و برگزاری کارگاه‌های ضد قلدری، رفتارهای زورگویانه را کاهش دهند. آن‌ها معلمان را آموزش می‌دهند تا علائم قلدری را سریع‌تر تشخیص دهند و به‌درستی با آن برخورد کنند.
اما واقعیت این است که این تلاش‌ها همیشه کافی نیستند. برخی کودکان قلدری را پنهان انجام می‌دهند، یا در جمع رفتارشان را عادی جلوه می‌دهند. در چنین مواردی، نقش شما به عنوان والد پررنگ‌تر می‌شود.
شما می‌توانید با معلم، مشاور مدرسه و مدیر ارتباط فعال برقرار کنید. گزارش‌های مکرر از وضعیت کودکتان بگیرید و نگرانی‌های خود را با آن‌ها در میان بگذارید. اگر مشاهده کردید که رفتار پرخاشگرانه یا اضطراب کودکتان ادامه دارد، وقت آن است که وارد عمل شوید و کمک تخصصی بگیرید.
روانشناس کودک با ارزیابی عمیق، گفت‌وگوهای فردی، و استفاده از روش‌هایی مانند بازی‌درمانی و رفتاردرمانی شناختی، به ریشه‌های قلدری یا قربانی شدن کودک پی می‌برد و با شما برای اصلاح آن همکاری می‌کند. این نوع مداخله تخصصی، اغلب تأثیر عمیق‌تری نسبت به مداخلات عمومی مدرسه دارد، به‌خصوص اگر قلدری مزمن شده باشد یا عزت‌نفس کودک آسیب دیده باشد.
چگونه از قلدری کودکان پیشگیری کنیم؟ نقش مهم والدین در تربیت بدون خشونت
شما نقش مهمی در پیشگیری از قلدری دارید. با چند اقدام ساده و هدفمند، می‌توانید کودک خود را از این مسیر پرخطر دور نگه دارید و پایه‌های رفتاری سالمی برای آینده‌اش بسازید.
۱. گفت‌وگو روزانه با کودک، راهی به دنیای درون او
هر روز با فرزندتان صحبت کنید. از او بپرسید:
- امروز چه احساسی داشتی؟
- چه اتفاقی در مدرسه افتاد؟
- چه چیزی خوشحالت کرد؟ چه چیزی ناراحتت کرد؟
وقتی کودک بداند که شنیده می‌شود، بیشتر احساس امنیت می‌کند و مشکلاتش را پنهان نمی‌کند.
۲. احترام را در خانه تمرین کنید
کودک با دیدن رفتار والدین یاد می‌گیرد چطور با دیگران برخورد کند. اگر در خانه احترام، همدلی، و گفت‌وگو وجود داشته باشد، احتمال پرخاشگری و قلدری در کودک به‌مراتب کاهش می‌یابد.
۳. زودتر اقدام کنید، دیر نشود
اگر نشانه‌هایی از قلدری کودکان یا قربانی بودن در فرزندتان دیدید، سریع اقدام کنید. مشورت با روانشناس کودک به شما کمک می‌کند موضوع را ریشه‌ای بررسی کنید و از عمیق‌تر شدن مشکل جلوگیری کنید.
۴. مدرسه چگونه با قلدری کودکان برخورد می‌کند؟
مدرسه اولین محیط اجتماعی کودک است. بیشتر مدارس با برگزاری:
- جلسات مشاوره
- کارگاه‌های ضد قلدری
- آموزش مهارت‌های زندگی
- گفت‌وگوهای گروهی
سعی می‌کنند رفتارهای زورگویانه را کنترل کنند. همچنین معلمان آموزش می‌بینند تا علائم قلدری را تشخیص دهند و به‌درستی مداخله کنند.
اما این اقدامات همیشه کافی نیست. برخی کودکان در ظاهر رفتاری عادی دارند، اما در خلوت، به دیگران آسیب می‌زنند یا قربانی می‌شوند. در چنین مواقعی، نقش شما به‌عنوان والد بسیار مهم‌تر می‌شود.
۵. ارتباط فعال با مدرسه برقرار کنید
شما می‌توانید با معلم، مشاور مدرسه و مدیر در تماس باشید. وضعیت کودکتان را پیگیری کنید و اگر نگرانی‌ای داشتید، آن را با مسئولان مدرسه در میان بگذارید. اگر دیدید اضطراب، پرخاشگری یا گوشه‌گیری فرزندتان ادامه دارد، وقت آن است که وارد عمل شوید.
۶. از کمک تخصصی غافل نشوید
روانشناس کودک با ابزارهایی مثل:
- گفت‌وگوهای فردی
- بازی‌درمانی
- رفتاردرمانی شناختی (CBT)
می‌تواند دلایل آزار و اذیت کودکان یا قربانی بودن را بررسی کند و برای درمان آن با شما همکاری کند. این نوع مداخلات معمولاً مؤثرتر از روش‌های عمومی مدرسه هستند، به‌ویژه زمانی که قلدری مزمن شده باشد یا اعتمادبه‌نفس کودک آسیب دیده باشد.
۷. قدم‌هایی کوچک، اما تأثیرگذار
فرزندتان را به بیان احساساتش تشویق کنید. وقتی کودک یاد می‌گیرد درباره ترس‌ها و نگرانی‌هایش صحبت کند، شما سریع‌تر متوجه مشکل می‌شوید. شنیدن بدون قضاوت به او حس امنیت می‌دهد و جلوی پنهان‌کاری را می‌گیرد.
برای تقویت مهارت‌های اجتماعی کودک، قدم بردارید. شرکت در فعالیت‌های گروهی، کلاس‌های مهارت زندگی، یا بازی‌های مشارکتی باعث می‌شود کودک تعامل سالم را تمرین کند، نه گفتن را یاد بگیرد و بتواند از خودش دفاع کند.
حرف آخر از زبان دکتر فرزانه گلکار: آگاهی، بهترین سپر در برابر قلدری
شما می‌توانید با دیدن نشانه‌ها، واکنش درست نشان دهید.
شما می‌توانید با حرف زدن، گوش دادن، و کمک گرفتن از متخصص، زندگی اجتماعی فرزندتان را نجات دهید.
و شما می‌توانید با آگاهی، قلدری را از دنیای کودکتان دور کنید.
بدون نظر