استرس پس از سانحه چیست؟

اختلال استرس پس از سانحه (Post-Traumatic Stress Disorder – PTSD) یک وضعیت روانی است که پس از تجربه یا مشاهده یک حادثه آسیبزا مانند تصادف شدید، جنگ، زلزله، سوءاستفاده، مرگ عزیزان یا سایر رویدادهای تهدیدکننده زندگی ایجاد میشود. این اختلال میتواند مدتها پس از حادثه ادامه پیدا کند و در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد کند.
علائم استرس پس از سانحه
علائم PTSD معمولاً در چهار دسته اصلی قرار میگیرند:
۱. بازگشت مکرر به حادثه (تجربه مجدد Trauma Re-experiencing)
• خاطرات ناخوشایند و تکرارشونده از حادثه
• کابوسهای شبانه و خوابهای ترسناک
• فلشبک (Flashback): احساس زنده بودن دوباره در آن حادثه
• اضطراب شدید هنگام مواجهه با چیزهایی که یادآور حادثه هستند
۲. اجتناب از یادآوری حادثه
• دوری از مکانها، افراد یا فعالیتهایی که یادآور حادثه هستند
• بیعلاقگی به فعالیتهای روزمره و اجتماعی
• بیحسی احساسی و کنارهگیری از دیگران
۳. تغییرات منفی در افکار و احساسات
• احساس گناه، شرم یا سرزنش خود
• افکار منفی مداوم درباره خود یا دنیا
• کاهش علاقه به زندگی و احساس پوچی
• ناتوانی در تجربه احساسات مثبت
۴. تحریکپذیری و تغییرات در واکنشها
• تحریکپذیری و پرخاشگری ناگهانی
• مشکل در تمرکز و حافظه
• بیخوابی یا کابوسهای مداوم
• حساسیت بیش از حد (Hypervigilance) و احساس خطر دائمی
استرس پس از سانحه یا اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) در کودکان، یک واکنش روانی شدید به یک تجربهی آسیبزا و تهدیدکننده است. این تجربه میتواند یک تصادف، بلایای طبیعی، از دست دادن عزیزان، سوءاستفاده، یا حتی شاهد بودن یک حادثهی دلخراش باشد.
برخی کودکان ممکن است پس از مدتی بهبود یابند، اما در برخی دیگر، علائم برای ماهها یا سالها باقی میماند و بر رشد عاطفی، اجتماعی و تحصیلی آنها تأثیر میگذارد.

علائم PTSD در کودکان بسته به سن و شخصیت آنها متفاوت است، اما به طور کلی میتوان آنها را در چند گروه اصلی دستهبندی کرد:
۱. تجربه مجدد حادثه (بازگشت مکرر خاطرات)
• کابوسهای شبانه و خوابهای ترسناک
• فلشبک (Flashback): احساس دوباره درگیر شدن در حادثه
• بازیهای تکراری که شامل عناصر حادثهی آسیبزا هستند
• ترس از موقعیتها یا اشیایی که یادآور حادثهاند
۲. اجتناب و کنارهگیری
• دوری از مکانها، افراد یا فعالیتهایی که حادثه را یادآوری میکنند
• عدم تمایل به صحبت دربارهی حادثه
• بیعلاقگی به بازیها و فعالیتهای قبلی
• انزواطلبی و کاهش تعاملات اجتماعی
۳. تغییرات منفی در احساسات و افکار
• احساس گناه یا سرزنش خود بابت حادثه
• تغییر ناگهانی در خلقوخو و احساس غم و بیارزشی
• کاهش اعتماد به دیگران و احساس ناامنی
• باورهای منفی دربارهی دنیا (مثلاً “همه چیز خطرناک است”)
۴. بیشهوشیاری و واکنشهای شدید
• ترس یا اضطراب بیش از حد در شرایط عادی
• واکنشهای شدید به صداهای بلند یا حرکات ناگهانی
• مشکل در تمرکز و افت تحصیلی
• بیخوابی و مشکل در خوابیدن
دلایل ایجاد PTSD در کودکان
PTSD در کودکان معمولاً پس از تجربه یا مشاهده یک رویداد آسیبزا ایجاد میشود. برخی از رایجترین عوامل عبارتند از:
• سوانح طبیعی: زلزله، سیل، طوفان
• تصادفات شدید: تصادف رانندگی، سقوط از ارتفاع
• خشونت و سوءاستفاده: کودکآزاری جسمی، جنسی یا عاطفی
• شاهد بودن یک حادثه تلخ: مرگ عزیزان، درگیریهای خانوادگی، خشونت خیابانی
• جدا شدن ناگهانی از والدین: مانند مهاجرت اجباری یا طلاق ناگهانی